 |
| Overgenomen van www.gogreenleaf.com |
Meer dan een jaar geleden maakte ik voor het eerst kennis met de leidende figuren van the New Atheism. Ik heb op youtube een aantal debatten gezien tussen hen en christelijke apologeten. Een deel van de strijd tussen deze twee groepen wordt echter met pen en papier gevoerd, dus het werd tijd om wat te lezen.
De Britse theoloog Alister McGrath besteedt in dit boekje aandacht aan het Nieuwe Atheisme, hun argumenten en hun beweringen. McGrath behoort tot de bekendste christelijke tegenstanders van de Nieuwe Atheisten en hij heeft o.a. met Richard Dawkins en Christopher Hitchens gedebatteerd. Daarnaast heeft hij, samen met Joanna C. McGrath, de internationale bestseller The Dawkins Delusion? geschreven als antwoord op The God Delusion.
Voordat we verder gaan eerst iets over de opbouw van deze bespreking. McGrath heeft zijn boek opgedeeld in drie delen en hij staat bij zeven deelonderwerpen stil. Ik houd min of meer deze opbouw aan. Van te voren wil ik duidelijk maken dat ik in deze bespreking niet alle argumenten en ideeën van McGrath zal behandelen. Dat is maar goed ook, want anders zou je wellicht niet gemotiveerd zijn om het boek aan te schaffen.
How it all started
Na ’11 september’
groeide de afkeer in het Westen van religieuze fanatisme. Ook kwam er eindelijk
aandacht voor atheïsten zoals Richard Dawkins die religie zagen als irrationeel
en gevaarlijk. In de nasleep van de terroristische aanslagen ontstond een
nieuwe beweging: het Nieuwe Atheisme.[1]
De term zelf
werd in 2006 door een journalist bedacht als aanduiding voor de schrijvers Sam
Harris, Richard Dawkins en Daniel Dennett en hun houding ten opzichte van
religie. Zij hadden pas een aantal populaire atheïstische boeken geschreven die
zich kenmerkten door hun enthousiaste verkondiging van het atheisme alsook hun
scherpe kritiek op religie en het respecteren van religie.In 2007 publiceerde Christopher Hitchens zijn bestseller God Is Not Great en sloot zich daarmee aan bij de andere schrijvers. Harris, Dawkins, Dennett en Hitchens stonden al gauw bekend als ‘the Four Horsemen’ en werden gezien als leidende figuren van de nieuwe beweging.[2]
Belangrijkste
werken besproken
Nadat McGrath
ons zo dus een beeld geeft van het ontstaan van het Nieuwe Atheisme bespreekt
hij de belangrijkste werken van deze vier schrijvers. Denk daarbij aan The End of Faith (2004), The God Delusion (2006), Breaking the spell (2006) en God Is Not Great (2007).
 |
| Richard Dawkins. Overgenomen van www.theguardian.com |
“Where Harris simply ridiculed religion, Dawkins goes
much further: if there’s an atheistic equivalent to C.S. Lewis’s Mere Christianity, this [The God Delusion] is it.”[3]
McGrath
citeert Anthony Kenny in reactie op de bewering van Dawkins dat het atheisme
minder ingewikkeld is dan het geloof in God:
“Many different definitions may be offered of the word “God”.
Given this fact, atheism makes a much stronger claim than theism does. The
atheist says no matter what definition you choose, “God exists” is always
false. The theist only claims that there is some definition which will make
“God exists” true.”[4]
Hitchens
gebruikt in zijn boek de christelijke schrijver Timothy Dwight, die de
vaccinatie voor de pokken afkeurde,
als een voorbeeld van het religieuze obscurantisme die altijd in de weg stond
en staat van wetenschappelijke vooruitgang.[5]
McGrath reageert met de voorbeeld van George Bernard Shaw
(hij was gekant tegen een vaccinatieprogramma in de jaren ’30): “If I were to
use Hitchens’s cherry-picking approach to history, I could argue that this
outrageous antiscientific attitude on the part of this leading atheist just
shows that atheism is dogmatic and hidebound, unwilling to take scientific
advance seriously.” … “Except that
it isn’t that simple.”[6] Hitchens, zo stelt McGrath, maakt selectief gebruik
van de geschiedenis en laat zich soms leiden door een “extraordinary bias”.[7]
What is ‘New’ about
the New Atheism?
Het Nieuwe Atheisme kenmerkt zich volgens McGrath door zijn anti-theisme. Door deze anti-theistische houding verschillen ze van andere overtuigde atheïsten.[8]
Daarnaast hebben deze nieuwe atheïsten zich verenigd in grote internet ‘gemeenschappen’ die de ‘canonieke’ werken van ‘the Four Horsemen’ zien als gezaghebbend. Al in 2010 had de forum die gehost werd door de Richard Dawkins Foundation for Reason and Science 85.000 leden, daarmee was het de grootste atheïstische online gemeenschap ter wereld geworden. Alister McGrath ziet deze gemeenschappen als het kloppend hart van het Nieuwe Atheisme.[9] Hij besteedt er daarom in zijn boek aardig wat aandacht aan.
Religie wordt er uiteraard uitgebreid bespot. Deze forums richten echter ook hun pijlen op meer gematigde atheïsten die gezien worden als verraders.[10] McGrath gebruikt hierbij het geval van de atheïstische schrijver Julian Baggini, die kritiek had op een paar aspecten van het Nieuwe Atheisme, als voorbeeld.[11]
Hij sluit dit
deel af met het bespreken van een aantal ‘faalacties’ van het Nieuwe Atheisme
zoals: het sluiten van het forum bij de Richard Dawkins Foundation in februari
2010, de ruzie tussen Josh Timonen en Richard Dawkins en de uitvinding van de
term ‘Bright’ als vervanging voor atheist.[12]
Part two: engaging
the New Atheism
In dit deel
staat de schrijver stil bij drie belangrijke thema’s: religieus geweld, de rede en wetenschap. Ik vond dit
deel erg boeiend en ‘thought provoking’.
Violence: when religion goes wrong
“Religion
poisons everything” is één van de leuzen van het Nieuwe Atheisme. Terwijl
meeste mensen van mening zijn dat religie de verkeerde kant op kan gaan, zien
Nieuwe Atheisten religie als verkeerd. Die visie kunnen ze, wanneer ze
geconfronteerd worden met wetenschappelijk onderzoek, niet vasthouden.[13]
Ten eerste
bestaat er geen algemeen geaccepteerde definitie van religie. Religie is een
breed begrip en is niet hetzelfde als het geloof in een god. Ten tweede zijn
sommige definities van religie ook van toepassing op politieke bewegingen. Er
zijn zowel politieke als religieuze fanatici, het echte probleem is dus
fanatisme en niet religie.[14]
Volgens Harris
en Hitchens leidt geloof rechtstreeks tot zelfmoordaanslagen, maar uit
wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het hebben van religieuze opvattingen
niet noodzakelijk noch voldoende is om iemand tot een zelfmoordaanslag te
bewegen.[15]
McGrath wijst
er verder op dat het christelijke geloof mensen redenen geeft om het gebruik
van geweld tegen te gaan. Daarnaast besteedt hij aandacht aan geweld gebruikt
door atheïsten in het verleden en seculiere idealen en geweld.[16]
Reason: the rationality of beliefs
Beperkingen
van de rede
De rede is een essentieel stuk gereedschap bij
het bestuderen van de werkelijkheid, maar het heeft zijn beperkingen. De
filosofen Imanuel Kant en David Hume waren bijvoorbeeld erg septisch over de
capaciteit van de rede om metafysische problemen op te lossen.[17] Andere
beperkingen van de rede worden in het volgende citaat duidelijk:
“One major concern was that the Enlightenment’s appeal to reason as the ultimate reliable source of authority could not be verified. … Some retorted that reason itself could demonstrate its own authority. But to its critics, this was unpersuasive. Surely such a defense … was ultimately circular and parasitical, assuming and depending on its own conclusions. If there was a flaw in human reasoning processes, reason itself would not be able to detect this. We’d be locked into unreliable patterns of thought without any means to escape.”[18]
McGrath
bespreekt aan het einde van het stuk over de rede de ideeën Karl Marx, Charles Darwin en Sigmund Freud. Hij laat dan
zien hoe hun ideeen vraagtekens zetten bij de betrouwbaarheid van de rede.[19]
Geloof
Het Nieuwe
Atheisme verwerpt het idee dat andere visies op de werkelijkheid rationeel
zijn. Nieuwe Atheisten, zoals Hitchens, stellen bovendien dat ze geen
geloofsopvattingen hebben.[20] McGrath reageert daarop door te stellen dat alle
levensbeschouwingen overtuigingen bevatten die niet bewezen kunnen worden. Bijvoorbeeld,
de morele waarden waarop het anti-theisme van Hitchens rust.[21]
De schrijver
had wat mij betreft meer voorbeelden moeten geven van elementen van geloof in
het Nieuwe Atheisme. Maar goed, ik denk dat zijn punt wel duidelijk is. Tot
slot, een citaat uit het boek over de verhouding tussen de rede en geloof:
“Human logic may be rationally adequate, but it’s also
existentially deficient. Faith declares that there’s more to life than this. It
doesn’t contradict reason but transcends it. It elicits and invites rational
consent but does not compel it.”[22]
Science: a question of proof
McGrath besteedt
eerst wat aandacht aan de aard van wetenschap. Hij wijst erop dat de wetenschap
neutraal is, gebruik maakt van de “experimental method” en nooit stopt met het
zoeken naar de beste verklaring van al het bewijsmateriaal. Nieuwe feiten kunnen
zorgen voor het veranderen van bestaande wetenschappelijke theorieën.[23]
Hij bestrijdt
dan de simplistische opvatting dat de wetenschap dingen bewijst. De wetenschap
heeft inderdaad dingen bewezen, maar kan belangrijke wetenschappelijke vragen
(nog) niet definitief beantwoorden.[24]
Hij probeert
bovendien aan te tonen dat geloof een rol speelt in de wetenschap. Zijn
argumenten kan ik niet allemaal behandelen, maar een belangrijk punt die hij
maakt is dat geloof niet blind is. Geloven is overtuigd zijn dat iets waar is,
zonder te beschikken over definitief
bewijs ervoor.[25]
Daarna
bespreekt hij de beperkingen van de wetenschap:
“The natural sciences are empirical in their approach …
Yet empiricism refuses, as a matter of principle, to speculate about any
realities beyond the observable world.”[26]
Twee dingen
die duidelijk “nonempirical” zijn waarde en betekenis. Aan de wetenschap hebben
we dus niets als we de zin van het leven proberen te achterhalen. Religie gaat
echter wel in op dit soort vragen. Volgens McGrath kan ook het bestaan van God
niet door de wetenschap geverifieerd worden.[27]
Tenslotte
bespreekt hij het idee dat wetenschap en geloof met elkaar in oorlog zijn. Deze
opvatting was één van de belangrijkste ‘wapens’ die de Sovjet Unie gebruikte om
religie te doen verdwijnen. McGrath stelt dat historici dit idee al lang hebben verworpen, maar geeft toe dat er spanningen zijn tussen sommige religieuze denkers en sommige wetenschappers.[28]
Part three: where
does the New Atheism go from here?
Where is the New
Atheism now?
Religie heeft
de aanvallen van het Nieuwe Atheisme overleefd en McGrath gebruikt dit stukje
om dat te uittelichten. De Nieuwe Atheisten beriepen zich op de wetenschap en
de ratio in hun strijd tegen het geloof in God, maar kregen te maken met
christelijke opponenten die van beide te gebruikmaakten op hun geloof te
verdedigen. Daarnaast hebben de Nieuwe Atheisten de massa niet kunnen overtuigen
van het gevaar van religie. Ook heeft het Nieuwe Atheisme, vanwege zijn
anti-theistische houding, te maken met kritiek van andere atheïsten. De
toekomst ziet er dus niet erg ‘Bright’ uit.[29]
God won’t go away: beyond the New Atheism
McGrath
laatste punt is dat geloof in God niet zal verdwijnen, omdat wij mensen van
nature geneigd zijn om te geloven in en te verlangen naar God.[30] Hij sluit
het boekje af met een bijzonder verhaaltje over een jongeman, die hij had
ontmoet, die na het lezen van The God
Delusion geintresseerd werd in het christelijk geloof en zich uiteindelijk
bekeerde.
Afsluitende opmerkingen
Hopelijk heeft
deze bespreking van Why God won’t go away
jouw interesse gewekt voor dit boek en voor andere boeken die het Nieuwe Atheïsme
bestrijden. McGrath heeft achterin zijn boek een lijst opgesteld van
verschillende christelijke en niet-christelijke boeken die deze beweging
behandelen en/of bekritiseren.
Tijdens het lezen van het boek miste ik soms een
verwijzing, maar goed geen enkel boek is perfect. Ik hoop dat ik de ideeën van
McGrath juist heb weergegeven en dat deze bespreking niet te lang is
geworden.
[1] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the
New Atheism running on empty?, p. xi,xii
[2] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 3,4[3] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 12
[4] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 20
[5] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 29
[6] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 30
[7] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 28,30,31
[8] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 36,37
[9] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 38,39,40
[10] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 40,43
[11] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 44-46
[12] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 49,50,56
[13] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 62,63
[14] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 64-67,69
[15] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 67,68
[16] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 69-80
[17] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 83
[18] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 99
[19] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 101-106
[20] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 82,83,88
[21] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 87,88
[22] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 89
[23] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 107-110
[24] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 110,115
[25] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 111,115
[26] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 116
[27] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 117-120
[28] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 123,124
[29] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 136-138,141
[30] A.E. McGrath (2011), Why God won’t go away: is the New Atheism running on empty?, p. 144-146
